Tadeusz Żeleński w latach 1892–1900 studiował medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wcześniej uczęszczał do Nowodworka. Uczył się wprawdzie, ale jednocześnie prowadził hulaszczy tryb życia, nie stroniąc od alkoholu i gry w karty. Na rok przerwał studia, wpadł w nałóg karciarstwa hazardowego i najważniejszą kwestią życiową stały się dla niego pieniądze. Zdecydował się na stypendium wojskowe (50 guldenów rocznie), które musiał następnie odsłużyć w armii austro-węgierskiej po ukończeniu studiów. Kiedy w 1898 roku z Berlina do Krakowa przeprowadził się Stanisław Przybyszewski, Żeleński stał się jego nieodłącznym towarzyszem, zafascynowany pisarzem i zakochany w jego żonie, przybyłej do Krakowa niedługo później Dagny.
W 1904 roku ożenił się z Zofią Pareńską – piękną Zosią z Wesela Wyspiańskiego. Żeleński był obecny na uroczystości stanowiącej pierwowzór tego dramatu. Małżeństwo to zostało zaprojektowane przez rodziców Tadeusza i Zofii (Eliza Pareńska i Wanda Żeleńska były ze sobą zaprzyjaźnione, natomiast Stanisław Pareński uczył Tadeusza na Uniwersytecie i pomógł mu zdobyć pracę w szpitalu). Z tego związku przyszedł na świat Stanisław Żeleński, późniejszy aktor (jako niemowlę sportretowany wraz z matką przez Stanisława Wyspiańskiego na obrazie Macierzyństwo (Zofia Żeleńska karmiąca) z 1905).
W czasie I wojny światowej jako lekarz kolejowy służył w armii austriackiej. W 1919 zakończył pracę lekarza i został zatrudniony jako recenzent teatralny w krakowskim magazynie "Czas". Od 1922 zamieszkał w Warszawie, gdzie jego pierwszym zajęciem było kierownictwo literackie w Teatrze Polskim. W 1928 otrzymał nagrodę Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek jako jeden z najwybitniejszych krytyków (wraz z Wacławem Borowym i Karolem Irzykowskim). Przed II wojną światową był ostro zwalczany przez środowiska konserwatywne za głoszenie liberalnych poglądów, krytykę udziału Kościoła w życiu społecznym i politycznym Polski oraz szarganie świętości narodowych, w szczególności za odbrązawianie Mickiewicza i Fredry. W 1933 został wybrany do grona członków Polskiej Akademii Literatury.
Wspólnie z Ireną Krzywicką, z którą był związany uczuciowo, kierował w latach 30. XX wieku prywatną kliniką warszawską promującą świadome macierzyństwo. W zainicjowanym przez siebie dodatku do "Wiadomości Literackich" pt. Życie Świadome propagował antykoncepcję i edukację seksualną. Domagał się legalizacji aborcji, by zlikwidować groźne dla życia kobiet "podziemie aborcyjne".
Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Lwowa. Zamieszkał u szwagra żony – prof. Jana Greka. W październiku 1939 roku sowieckie kierownictwo Uniwersytetu Lwowskiego powołało go na kierownika katedry historii literatury francuskiej. Działał w lwowskim oddziale Związku Literatów Polskich, wszedł w skład kolegium redakcyjnego pisma Związku Pisarzy Sowieckich "Nowe Widnokręgi", publikował artykuły w "Czerwonym Sztandarze", uczestniczył w imprezach propagandowych. 19 listopada 1939 roku podpisał oświadczenie pisarzy polskich witające przyłączenie Zachodniej Ukrainy do Ukrainy Radzieckiej. W styczniu 1940 roku wszedł w skład 16 osobowej brygady autorów, powołanej za zgodą Ministerstwa Oświaty Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej dla zredagowania 3-tomowego podręcznika historii literatury polskiej. W sierpniu 1940 był gościem Wszechzwiązkowego Komitetu ds. Nauki ZSRR w Moskwie.
Wkrótce po zajęciu Lwowa przez Niemców, w nocy z 3 na 4 lipca 1941, został aresztowany wraz z prof. Grekiem i jego żoną, Marią Pareńską-Grekową przez wojska niemieckie i zamordowany tej samej nocy na Wzgórzach Wuleckich w grupie polskich profesorów lwowskich uczelni. Miejsce jego pochówku jest nieznane.
[źródło]
BIBLIOGRAFIA:
Prace własne (literackie, krytyczno- i historycznoliterackie):
1. Igraszki kabaretowe (1908)
2. Piosenki i fraszki 'Zielonego Balonika' (1908)
3. Triumfy nadpowietrzne pana Rajchamana. Wielka feeria awiatyczno-wokalna na jeden głos z towarzyszeniem kilku aeroplanów (1910)
4. Nowe piosenki. Seria 3 (1910)
5. Gdy się człowiek robi starszy... Wierszyków porcja czwarta (1911)
6. Szopka krakowska 'Zielonego Balonika' (współautor Witold Noskowski) (1911)
7. Szopka krakowska 'Zielonego Balonika' na rok 1912 (współautor Witold Noskowski) (1912)
8. Słówka (1913) - PISMA, 1
9. Markiza i inne drobiazgi (1914)
10. Słońce jesienne. Tryptyk (1915)
11. Z mojego dzienniczka. Akord smutku (1917)
12. Flirt z Melpomeną (1920-1930) - PISMA, 19-23
13. Studia i szkice z literatury francuskiej (1920)
14. Nowe studia z literatury francuskiej (1922)
15. Molier (1924) - PISMA, 11
16. Pani Hańska (1925)
17. Brewerie (1926)
18. Mózg i płeć. Studia z literatury francuskiej, Seria 1-3 (1926-1928) - PISMA, 8-10
19. Plotki, plotki... (1927)
20. W Sorbonie i gdzieindziej. Wrażenia paryskie (1927)
21. Dziewice konsystorskie (1927)
22. Ludzie żywi (1929) - PISMA, 3
23. Pijane dziecko we mgle (1929)
24. Brązownicy (1930) - PISMA, 4
25. Marzenie i pysk (1930)
26. Piekło kobiet (1930)
27. Słowa cienkie i grube (1931)
28. Znasz-li ten kraj?... Cyganeria krakowska (1932) - PISMA, 2
29. Jak skończyć z piekłem kobiet? Świadome macierzyństwo (1932)
30. Nasi okupanci (1932)
31. Zmysły... zmysły... (1932)
32. Okno na życie. Wrażenia teatralne (1933)
33. Ludzie i bydlątka. Wrażenia teatralne (1933)
34. Śmiech, uśmiech i zgroza (1933)
35. Wakacje z prydumką (1933)
36. Balzak (1934) - PISMA, 12
37. Obiad literacki (1934) - PISMA, 13
38. Obrachunki fredrowskie (1934) - PISMA, 5
39. Reflektorem w serce. Wrażenia teatralne (1934)
40. Nieco mitologii (1935)
41. Romanse cieniów. Wrażenia teatralne (1935)
42. Perfumy i krew. Wrażenia teatralne (1936) - PISMA, 26
43. Marysieńka Sobieska (1937) PISMA, 7
44. Krótkie spięcia. Wrażeń teatralnych seria szesnasta (1938) - PISMA, 26
45. Murzyn zrobił... Wrażeń teatralnych seria siedemnasta (1938)
46. Proust i jego świat (1958) - PISMA, 13
47. 1001 noc teatru. Wrażeń teatralnych seria osiemnasta (1975)
Wydania zbiorowe i wybory tematyczne:
1. Pisma, red. Henryk Markiewicz, t. 1-29 (1955-1992)
2. Listy, oprac. Barbara Winklowa (1972)
3. Szkice o literaturze francuskiej, wybór: Wanda Balicka, t. 1-2 (1956)
4. O Krakowie, oprac. Henryk Markiewicz (1968)
5. O Wyspiańskim, oprac. Stanisław Witold Balicki (1973)
6. Reflektorem w mrok. Wybór publicystyki, oprac. Andrzej Z. Makowiecki (1978)
7. Romanse cieniów. Wybór recenzji teatralnych, oprac. Józef Hen (1987)
Omówienia:
1. Wacław Borowy, "Boy jako tłumacz" (1922)
2. Wojciech Natanson, "Boy-Żeleński" (1983)
3. "Boy we Lwowie", red. Barbara Winklowa (1992)
4. Józef Hen, "Błazen - wielki mąż. Opowieść o Tadeuszu Boyu-Żeleńskim" (1998)
5. Henryk Markiewicz, "Boy-Żeleński" (2001), seria "A to Polska właśnie"
6. Barbara Winklowa, "Boyowie Zofia i Tadeusz Żeleńscy" (2001)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz